A. R. Mochola  Русский нет-арт или да-да-нет * Szulgin – Epstein – Paschenko: Trzy oblicza runetu

„Rosyjski internet to, rzecz jasna, mityczne megapolis.
I jednocześnie zupełnie realne i szybko rosnące”
[Тетерин 2002],

stąd też próba jego opisu jako całości oraz faktów nań się składających, w tym net artu jest próbą karkołomną i, w gruncie rzeczy, skazaną na niepowodzenie. Aby dodać niniejszemu tekstowi odrobinę przyzwoitości, proponuję, nie tracąc optymizmu, przedstawić w tym miejscu polskiemu czytelnikowi kilka najważniejszych faktów, dotyczących historii rosyjskiego internetu

 w telegraficznym skrócie

28 sierpnia 1990 roku (wg innych źródeł już w lipcu 1989 roku) ma miejsce pierwsza w historii Rosji transmisja danych z i do Finlandii; 19 września 1990 roku zarejestrowano domenę .su (domenę .ru zarejestrowano 7 kwietnia 1994 roku); w maju 1991 roku ilość przesyłanej informacji na zewnątrz (z Rosji) stała się mniejsza niż wewnątrz kraju. 1 lipca 1995 roku otwarty zostaje najstarszy rosyjski projekt internetowy o znamionach net artu – inteLnet [1], w tym samym roku działalność rozpoczyna moskiewskie WWWArt Centre – tak powstaje

 runet, czyli rosyjska strefa internetu  [2]

Cytowany na wstępie Siergiej Tietierin w taki oto sposób podejmuje próbę jego charakterystyki:

„Miasto Runet powstało, zdaje się, w 1995 roku i od tego momentu jego głównym prawem była matematycznie określona anarchia. Mieszka tu ktokolwiek zechce, procedura meldunkowa uproszczona została do pisku modemu; nie ma tu burmistrza, ani efektywnej policji; sądy nic nie robią, copyright zdeptano (…) Mieszkańcy Sankt-Petersburga z właściwą im dumą spoglądają na Moskwiczan, Moskwiczanie z wysoka spoglądają to na mieszkańców Petersburga, to na „pozostałych” (…) W mieście tym „geografia” jest niezbyt potrzebnym słowem, tak jak u nas w Rosji „Pieriestrojka”, czy na przykład „Autobahn”. Dużo ważniejsza jest osobista inicjatywa, talent, szczęście, nie na ostatnim miejscu umiejętność dyplomacji (…) W Runecie jest miejsce na własną sławę, własne ratingi popularności, miejsce dla własnych maniaków i własnej elity, których rzeczywisty skład i hierarchia co pół roku podlega updatom. Zdarzają się farsy, zdarzają się tragedie. Słowem, jak w najlepszych domach Filadelfii” [Тетерин 2002] [3].

Artysta runetu to osoba samorealizująca się przede wszystkim lub też wyłącznie w strefie rosyjskojęzycznego internetu i nie ważne jest to, czy w tzw. rzeczywistości znajduje się ona fizycznie w Moskwie, Władywostoku, czy też Berlinie lub Atlancie. Także przynależność etniczna nie musi być w tym przypadku czynnikiem decydującym.[4]

 rosyjskie rozumienie pojęcia net art  [5]

właściwie nie wybiega poza ramy powszechnie stosowanej definicji. Net art to sztuka sieciowa; to dzieła, projekty powstałe w internecie i dla internetu, wystawiane i funkcjonujące w sieci. Nie należy mylić net artu zarówno z pojęciem webdesign, jak też z tradycyjnymi formami sztuki, masowo przedstawianymi w sieci (strony muzeów, obrazy, fotografie na stronach WWW, itd.).

Do najważniejszych cech net artu – w rosyjskim rozumieniu – należą:

• celowe ukierunkowanie na komunikację, a nie na prezentację – celem artysty nie jest wyrażenie o charakterze autorytatywnym, czy też szeroko rozumiana demonstracja (np. manifestacja poglądów artystycznych), a możliwość komunikacji z odbiorcą, zaproszenie, wciągnięcie go do twórczego dialogu;

• szczególnie podkreślana w Rosji niezależność od wszelkiej ingerencji państwa, odgórnie narzuconego zaangażowania, od zakazów i nakazów; ponadto optymizm – „nie istnieje „poważny” lub „depresyjny” net art.” [por. Горюнова 2004].

W tym miejscu warto zwrócić uwagę na pewną różnicę w definiowaniu zjawisk literackich sieci. Odpowiednikiem polskiego terminu „liternet” jest w języku rosyjskim termin „siecioratura” (сетература), które swoim zasięgiem obejmuje wszelkie zjawiska o charakterze literackim, występujące w sieci, a przede wszystkim literaturę tworzoną w sieci, lub wyłącznie w sieci publikowaną (patrz np. portale liternetowe http://www.rulinet.ru/, http://www.litera.ru/slova/ i http://www.russ.ru/netcult/, http://www.guelman.ru/slava/, http://zhurnal.lib.ru/ i in.). [6] Tego typu zjawiska nie są zaliczane w Rosji bezpośrednio do net artu, który postrzegany jest przede wszystkim jako sztuka wizualna, bliższa malarstwu i sztuce filmowej, czy nawet sztuce użytkowej, pomimo iż z ostatnią, jak zaznaczyliśmy to wyżej, nie lubi mieć ona nic wspólnego.

Patrząc na rosyjskie projekty sieciowe o wyraźnym charakterze literackim, w których nawet obecny jest element „multimedialny” (animacje, dźwięk, grafikę itp.) trudno nie zgodzić się z Czerskim, że jest to co najwyżej „takie czytanie książki z ilustracjami przy włączonej muzyce” [Czerski 2003: 78]. Zatem bardziej uzasadnione jest zwrócenie uwagi na zjawiska wyraźnie eklektyczne, skądinąd nie mieszczące się bezpośrednio w ramach liternetu, być może nawet pozostające na obrzeżach net artu, starając się tym samym przedstawić czytelnikowi najciekawsze zjawiska i tendencje rosyjskiej net kultury końca XX i początku XIX wieku.