A.R. Mochola - Masoński spisek, czyli polowanie na czarownice

И мысль, что нет на Руси у нас Государя,
так обняла мою душу, охватила тоской
что болит моя душа, болит и болит.
Люблю и хочу любить Его.
И по сердцу своему я знаю, что Царь вернется на Русь,
что Русь без Царя не выживет.
Страшно сказать: но я не хочу такой России,
и она окаянна для меня.
Для меня «социал-демократическая Россия» - проклята. ¹

Wątek masoński w historii emigracji rosyjskiej pojawia się nader niespodziewanie, choć używanie słów mason, żydo-masoństwo itp. w charakterze obelgi, skierowanej głównie w stronę partii eserów i zwolenników monarchii konstytucyjnej było wśród narodowo-monarchicznej części emigracji rosyjskiej zjawiskiem nader częstym ².

Inspiracją do zajęcia się tym aspektem stała się dwutomowa praca Olega Płatonowa История Русского народа в XX веке ³:

Фактически вся русская эмиграция разделилась на два крыла - то, которое осознавало свою вину перед Государем и понимало великое значение Самодержавия в России, и другое, которое безнадежно закоснело в своем национальном невежестве и чувстве вражды к исторической России. Последнее крыло состояло преимущественно из масонов и близких им лиц, эпигонов западных теорий и представлений и в своей деятельности не несло ничего культурно оригинального. Упоминание их в истории Русского народа уместно только для иллюстрации сопротивления антирусских сил, препятствовавших возрождению и развитию национальной русской идеологии.

Практически все новые идеологические движения, созданные русскими в эмиграции, и прежде всего так называемые "сменовеховство" и "евразийство", носили ущербный характер и ничего, по сути дела, не давали русской душе. Пытаясь приспособиться к изменившимся условиям, идеологи этих движений двигались в сторону положительных оценок результатов погрома, осуществленного большевистским режимом, и сотрудничества с ним ⁴.

Podążając śladem cytowanej przez Płatonowa literatury udało się uściślić kilka dodatkowych, początkowo wątpliwych faktów historycznych. Praca Płatonowa pisana jest jednak wyraźnie w duchu narodowym (jeśli nie nacjonalistycznym) i całość historii narodu rosyjskiego w dwudziestym wieku ukazana jest przez pryzmat pozycji absolutystyczno-monarchicznych. Także dobór literatury i faktów wydaje się być pod wieloma względami celowy, by nie rzec - tendencyjny ⁵. Jestem jednak zdania, iż dla porządku pracy wątku tego nie należy pomijać, tym bardziej, iż wielokrotnie pojawiające się nazwiska osób, w tym nazwiska członków diaspory rosyjskiej w Czechosłowacji i w Polsce ⁶ jak również informacje dotyczące zweryfikowanych zdarzeń, zakładają pewną dozę prawdopodobieństwa. Osobiście nie posiadam żadnego stosunku wobec idei ruchu masońskiego, stąd też nie podejmuję się jakiejkolwiek obiektywnej oceny opisywanych faktów, jak również cytowanych opinii ⁷.

Swój wykład na temat emigracji rosyjskiej w Europie Płatonow rozpoczyna od przeprowadzonej w listopadzie 1920 roku ewakuacji z Krymu około stu pięćdziesięciu tysięcy ludzi ⁸, którzy znaleźli tymczasowe schronienie w okupowanym przez wojska Antanty Konstantynopolu. Rosjanie mieli od samego początku poczuć niechętny, czy nawet wrogi stosunek byłych sojuszników - Anglii i Francji. Rządy obydwu państw domagały się demobilizacji i rozwiązania sześćdziesięciotysięcznej armii rosyjskiej, zaś francuscy i angielscy urzędnicy ograbili uchodźców, konfiskując całość majątku wywiezionego przez Wrangla w celu tymczasowego - jak uważał - przetrwania poza granicami Rosji. Konfiskata mienia objęła również statki wojskowe i handlowe, środki rosyjskiego rządu tymczasowego zdeponowane w jednym z paryskich banków, a także - jak twiedzi Płatonow oraz cytowany często przez niego Nazarow - prywatny majątek osób z najbliższego otoczenia Wrangla i majątek osób cywilnych. Płatonow złośliwie podkreśla, iż w ten oto sposób Francja odwdzięczyła się rosyjskiej armii za uratowanie jej przed haniebnym rozgromieniem w latach 1914-1916 ⁹.

Według Płatonowa, emigranci rosyjscy zawdzięczali negatywny stosunek władz francuskich masońskim doradcom byłej ambasady rosyjskiej we Francji. Emigracyjna Rada Posłów, składająca się w przekonaniu Płatonowa z członków loży masońskiej i kierowana przez masonów (W.A. Makłakow, M.N. Girs) odmówiła wszelkiej pomocy oddziałom białej armii ¹⁰.

Do 1924 roku wszystkie organizacje emigracyjne o charakterze oficjalnym (ambasady, konsulaty, izby handlowe itd.) miały znajdować się w rękach masonów, wyznaczonych przez masoński Rząd Tymczasowy. Po klęsce białej armii kontrola nas rosyjskimi środkami finansowymi za granicą przeszła w ręce Rady Posłów (Совет Послов), który - zdaniem Płatonowa - robił wszystko, by żadna część tych środków nie została wykorzystana przez środowiska białej emigracji (chodzi głównie, jak wynika z faktów historycznych, o eserów). W celu sformalizowania przejętej kontroli nad rosyjskimi finansami w Europie, masoni powołali Zemgor (Земско-Городской союз земских и городских деятелей) - organizację skupiającą radnych miejskich i ziemskich, wybranych w czasie ostatnich wyborów w Rosji - z masonami G.E. Lwowym, A.I. Konowałowem, N.D. Aksentjewem na czele. Organizacja ta stała się szybko konglomeratem związków i stowarzyszeń, które - zdaniem Płatonowa - były idealnym środkiem do szerzenia idei masońskich wśród rosyjskiej emigracji (служивших проводниками масонских идей в русской эмиграции).

W rękach masonów znalazł się również właściwie cały rosyjski zarząd Komitetu Nansenowskiego, wydającego emigrantom rosyjskim specjalne dokumenty osobiste (tzw. paszporty nansenowskie), pozwalające na zalegalizowanie ich pobytu zagranicą. Centralne biuro do spraw uchodźców rosyjskich (Центральный офис по делам русских беженцев) kierowane było przez wspomnianego już W.A. Makłakowa. Utworzona przez masonów administracja, działała pod egidą Ligi Narodów, potwierdzała dane osobowe, doświadczenie zawodowe emigrantów, wykształcenie, zajmowała się także poręczycielstwem w sprawach cywilno-prawnych. Kancelaria organizacji poświadczała wszelkie dokumenty rosyjskie, opiniowała wnioski o wydanie wizy oraz zezwoleń na pobyt, wnioski stypendialne dla studentów i naukowców ¹¹.

Również Rosyjski komitet zjednoczonych organizacji - (Русский комитет объединенных организаций), pod przewodnictwem tego samego Makłakowa, jak też Rada organizacji społecznych, kierownikiem której został Konowałow, miały podobno masoński charakter. Przedstawiciele obydwu organizacji delegowani byli do centralnego Komitetu emigracyjnego (Eмигрантский комитет) - organizacji posiadającej niezwykle duży wpływ na życie emigrantów w pierwszej połowie lat dwudziestych -, na czele którego stał rzeczywiście niezastąpiony Makłakow.

Z kolei według Nazarowa, jedną z najbardziej wpływowych organizacji emigracyjnych stał się Związek żydów rosyjskich (Союз русских евреев), posiadający kilkukrotnie większy budżet niż wszystkie pozostałe organizacje emigracyjne razem wzięte ¹².

Większość emigracyjnej prasy również nosiła charakter masoński lub kierowana była bezpośrednio przez członków loży ¹³. Wśród wymienionych tytułów znaleźć można między innymi paryskie Последние новости, kierowane przez M.L. Goldsteina, a następnie P.N. Miliukowa; Возрождение P.B. Struwego i Ju.F. Siemionowa; berliński Руль, z W.D. Nabokovem, I.W. Hessenem i A.I. Kaminką na czele; warszawska За свободу, założona przez B.W. Sawinkowa (jakoby również masona); ukazujące się w Paryżu i w Berlinie Дни Kiereńskiego.

Jak pisze Płatonow:

Все эти газеты были рупорами либерально-космополитического мировоззрения, а проблемы в России рассматривались в них с позиции западноевропейского реформаторства.

Например, «Возрождение» стало тайным орудием масонства для осуществления контроля над русским патриотическим движением в эмиграции. Понимая, что невозможно остановить развитие русского патриотического движения, масонские конспираторы стремились его по-своему возглавить и увести в противоположную сторону. В «Возрождении», кроме известного масона ё. Семенова, активными сотрудниками были не менее известные масоны А. Амфитеатров, И. Лукаш, Л. Любимов, В. Татаринов, Н.С. Тимашев, И.И. Тхоржевский, Н. Чебышев. В своей газете они не стеснялись клеймить «еврейско-масонское засилье», что совсем не мешало им регулярно посещать собрания своих масонских лож. явные симпатии «Возрождения» в отношении итальянского и немецкого фашизма совершенно очевидно выражали стремление масонских стратегов свернуть русский патриотизм в тупиковую для него сторону и таким образом дискредитировать его ¹⁴.

Szczególną troską mieli otaczać masoni rosyjską młodzież. W latach dwudziestych powstał, znajdujący się pod opieką YMCA młodzieżowy Ruch chrześcijański (Христианское движение), którego celem było вытравить национальное чувство из православной молодежи и таким образом сделать ее готовой к принятию масонской идеологии ¹⁵. Podobnie oceniany jest Centralny komitet do spraw zabezpieczenia wykształcenia wyższego (Центральный комитет по обеспечению высшего образования русскому юношеству за границей), fundujący stypendia oraz wspomagający dążenia młodych emigrantów do kontynuacji przerwanej w latach 1914-1920 nauki. Niezwykle ciekawie przedstawiają się - udokumentowane również w innych źródłach - kontakty masonów z rosyjską cerkwią prawosławną na obczyźnie ¹⁶. W roku 1924 masoni mieli zaproponować episkopowi Tichonowi (Русская Зарубежная Церковь) wstąpienie do loży masońskiej. Werbujący twierdził, że jego loża состоит только из христиан и монархистов... есть люди с высоким иерархическим положением. Клятв от Вас не требуется, только не боритесь против нас ¹⁷.

W dokumentach organizacji cerkiewnej wątek masoński pojawia się częściej. Sobór archijerejów Rosyjskiej cerkwi prawosławnej, osądzając działalność i ideologię masońską, zwrócił się do emigracji między innymi z oficjalnym, wyraźnie antyjudaistycznym posłaniem: Одним из самых вредных и поистине сатанинских лжеучений в истории человечества является масонство. О нем мы и намерены по архипастырскому долгу нашему поведать православному русскому миру. Масонство есть тайная интернациональная мировая революционная организация борьбы с Богом, с христианством, с Церковью, с национальной государственностью. В этой интернациональной организации первое место по силе влияния принадлежит еврейской нации, которой присуще богоборчество со дня распятия Христа Спасителя. Иудаизм исторически связан с масонством самыми тесными узами в своей ожесточенной борьбе с христианством и в мессианских устремлениях к мировому господству ¹⁸.

Przeniknięcie masonów do organizacji emigracyjnych ułatwiło, zdaniem Płatonowa, infiltrację środowisk emigracyjnych przez bolszewicką CzeKa i GPU. Ten aspekt historii emigracji rosyjskiej 1919-1945 jest niezwykle ciekawy i w przeciwieństwie do masońskich pomysłów Płatonowa znajduje swoje potwierdzenie w innych źródłach.

W latach dwudziestych wywiadem bolszewickim w Europie kierował M.A. Trilisser (еврейский большевик), bez wątpienia jeden z najwybitniejszych specjalistów od szeroko zakrojonych akcji dywersyjnych za granicą ¹⁹. W latach 1921-1922 sowieckie służby specjalne przeprowadziły szereg operacji, mających na celu dyskredytację emigracji rosyjskiej na zewnątrz oraz likwidację jej najbardziej wpływowych przywódców organizacji społecznych i politycznych. Jednym z najbardziej znanych elementów tych akcji była historia fikcyjnej organizacji podziemnej Трест, której działalność zwiodła wielu emigrantów i umożliwiła bolszewikom likwidację rzeczywiście działających w ZSRR organizacji podziemnych oraz zdyskredytowała niektóre środowiska emigracyjne, głównie we Francji. Czekiści zorganizowali również słynną podróż naiwnego monarchisty W.W. Szulgina, którego wprowadzano do rzekomych mieszkań konspiracyjnych, gdzie jakoby przygotowywano przewrót antybolszewicki ²⁰.

W 1927 roku cała operacja Трест została ujawniona (najprawdopodobniej przez samo GPU), zaś wśród emigrantów ujawniono liczne akty kolaboracji z bolszewikami. W 1925 roku czekiści przeprowadzili kolejną operację dywersyjną, wykorzystującą szcególnie żywe wówczas nastroje nostalgiczne wśród rosyjskich emigrantów (Возвращенчествo). Operację przeprowadzano przy współpracy pierwszej żony Maksyma Gorkiego - prawdopodobnie również masonki - E.P. Pieszkowej, która przybyła do Europy w celu propagacji i umożliwienia powrotu do ZSRR wśród środowisk emigracyjnych. Niejako w rezultacie tej akcji, głównymi emigracyjnymi propagatorami возвращенчества zostali również między innymi mieszkający później w Pradze E.D. Kuskowa i jej mąż S.N. Prokopowicz, A.W.Pieszechonow, W.B. Stankiewicz oraz M.A. Osorgin ²¹. Возвращенчествo, ujmowane jako ruch ideologiczny doprowadziło właściwie do bezsensownej śmierci wielu ważnych osobistości emigracji rosyjskiej w Europie; powracając do ZSRR życie stracili między innymi: gen. I. Kłoczkow, prof. Ustriałow, Kliucznikow, Łukjanienko (сменовеховцы), Swiatopołk-Mirskij, Arapow (евразийцы) i wielu innych. W latach trzydziestych GPU przeprowadziło kilka kolejnych, uwieńczonych sukcesem akcji. W 1930 roku porwano między innymi generała Kutiepowa, osiem lat później generała Millera (obydwaj kierowali organizacją РОВС - Русский Обще-Воинский Союз). Przy okazji ostatniego porwania, wyszły na jaw liczne akty współpracy wysokopostawionych emigrantów rosyjskich z sowieckimi służbami specjalnymi ²².

Akcje GPU miały w rzeczywistości o wiele poważniejszy skutek; doprowadziły one bowiem do moralnego niepokoju wśród środowisk emigracyjnych, bezradnych - jak się okazało - wobec infiltracji ich ze ze strony sowieckich służb specjalnych.

Celem ataków dywersyjnych GPU stał się przede wszystkim Paryż (stolica rosyjskiej emigracji), w mniejszym stopniu Berlin (w latach dwudziestych). Maleńka i spokojna Praga leżała w pewnym stopniu na uboczu zainteresowań sowieckich służb specjalnych, choć nie wykluczone, a nawet wielce prawdopodobne jest, iż infiltracja praskiej części rosyjskiej diaspory w Europie ze strony GPU miała miejsce. Domysły te potwierdzać może między innymi to, iż w 1945 roku, po wkroczeniu Armii Czerwonej do Pragi, agenci NKWD byli w stanie dosłownie w biegu przeprowadzić doskonale zorganizowaną operację uprowadzeń i likwidacji wielu znanych emigrantów rosyjskich mieszkających w Pradze, na długo zanim w ręce ich wpadły jakiekolwiek dokumenty gromadzone przez Rosyjskie Zagraniczne Archiwum Historyczne, czy akta czechosłowackiego MSW.

Wątek masoński całej opowieści jest - jak zaznaczyliśmy na wstępie - trudny do zweryfikowania. Przynależność A.L. Bema, S.N. Prokopowicza, E.D. Kuskowej, I.W. Hessena i in. do jakiejkolwiek loży masońskiej nie znajduje potwierdzenia w dokumentach historycznych, stąd też polowanie na czarownice wypada chyba odłożyć na później.

[1] Розанов, В.В.: О себе и жизни своей. Мocквa 1990, s. 785.

[2] В не понимании русскими людьми природы Самодержавия и сущности Царского служения и выразилось главное преступление русской мысли, попавшей в жидо-масонские сети, и настолько глубоко проникшее в ее толщу, что не изжито даже до сих пор, спустя 10 лет, прошедших с момента гибели России. Еще и сейчас, по мнению одних, России нужен Диктатор, способный заливать Русскую Землю кровью своих подданных, по мнению других, - конституционный монарх, т.е. Царь, связанный ответственностью не перед Богом, а перед теми незримыми единицами, которые творят волю пославшего их Незримого Правительства, выдавая ее за волю народа. Кн. Жевахов, Н.: Причины гибели России (Бари, 14/27 мая 1928 г.).

[3] Платонов, O.: История Русского народа в XX веке (в двух томах). Мocквa: Терновый Венец России 1992 (szczególnie tom I, rozdz. 39-58). Dziwne, ale Płatonow nie powołuje się na znacznie pewniejszy i pod wieloma względami bliski jego koncepcjom artykuł Żewachowa (patrz przypis poprzedni).

[4] Ibidem, I, s. 866.

[5] Właściwie trudno nie odnieść wrażenia, że dla Płatonowa każdy, kto nie jest monarchistą jest masonem. Szczególnie dotyczy to członków partii eserów i kadetów.

[6] Chodzi przede wszystkim o A.L. Bema, A. Amfiteatrowa-Kadaszewa, E.D. Kuskową i jej męża S.N. Prokopowicza, I.W. Hessena, i B.W. Sawinkowa.

[7] W niniejszej części pracy pominąłem nie zweryfikowane przeze mnie domysły i opinie autora, nie mające związku z powszechnie znanymi faktami historycznymi.

[8] Por.: В ноябре 1920 года из Крыма на 130 судах было вывезено около 150 тыс. русских людей, с прибытием которых в Константинополь в основном завершился исход беженцев из России. Из общего количества лиц, покинувших страну (до 2 млн. человек), только примерно пятая часть принадлежала к Белой армии. (Платонов, O.: Op. cit., t. I, s. 848.)

[9] Żądanie demobilizacji i rozwiązania oddziałów Wrangla znajduje potwierdzenie w wielu dokumentach historycznych oraz w literaturze przedmiotu (patrz bibliografia niniejszej pracy). Co do konfiskaty uratowanego mienia i rabunków wśród ludności cywilnej nie sposób zweryfikować tych danych. Incydenty tego typu mogły mieć rzecz jasna miejsce, jednak ich skala budzi uzasadnione wątpliwości.

[10] Por.: Даватц В., Львов Н.: Русская армия на чужбине. New York 1985. s.16. Patrz także Платонов, O.: Op. cit., s. 856 i następne. Znamienne, że dla Płatonowa jedynymi państwami europejskimi, w których Rosjanie znaleźli prawdziwe wsparcie jest Serbia (Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców - Jugosławia) oraz monarchia bułgarska. Porównując Serbię z Czechosłowacją Płatonow pisze: В отличие от другой славянской страны - Чехословакии, где эмиграцией заправляли масонские лидеры, Сербия стала национально-религиозным центром русской эмиграции. (Op. cit., s. 851)

[11] Por.: Назаров М.: Миссия русской эмиграции. Мocквa 1994, s. 121 i następne.

[12] Ibidem, s. 123

[13] Płatonow ocenia ogólną liczbę tytułów masońskich na 90% i właściwie - w ramach proponowanego przez siebie słownika - ma zupełną rację. Tytuły monarchistyczne nie przekraczały nigdy poziomu 6-7%, zaś pozostałe tytuły rosyjskiej emigracji nie nosiły (przynajmniej otwarcie) politycznego charakteru. [14] Платонов, O.: Op. cit., I, 860.

[15] Ibidem.

[16] Płatonow, Nazarow i in. uważają naturalnie cerkiew prawosławną za ostoję rosyjskiego patriotyzmu.

[17] Cyt. za: Назаров М.: Op. cit., s. 202.

[18] Cyt. za: Платонов, O.: Op. cit., s. 860.

[19] Podejmowane w latach dwudziestych (i później) akcje miały różnorodny charakter: od zwykłych, choć dogłębnie przeprowadzanych prowokacji, aż po wyrafinowane porwania i zabójstwa, montażowe akcje dezinformacyjne i in.. Część akcji przeprowadzono wspólnie z kierowanym w tych latach przez I.A. Piatnickim Kominternem. Charakter działalności oraz metody CzeKa i GPU w akcjach skierowanych przeciwko emigracji rosyjskiej w Europie Zachodniej doskonale oddał w zbeletryzowanej formie Władimir Wołkow w swojej powieści Montaż: Volkov, V.: Montage. Paris: Juilliard 1982; Lausanne: L'Age d'Homme 1982; przekł. pol. Adama Zalewskiego ukazał się nakładem Polonia Book Fund Ltd. w listopadzie 1986 r. Właściwie co roku diasporą rosyjską wstrząsały informacje o powiązaniach agenturalnych emigrantów (por. np. głośna sprawa S. Efrona - męża M. Cwietajewej), które dodatkowo demoralizowały psychicznie środowiska emigracyjne, odczuwające boleśnie swoją bezradność wobec wszechpotężnego GPU.

[20] Po powrocie z ZSRR Szulgin opublikował najprawdopodobniej współredagowaną przez bolszewików powieść Три столицы, opisującą niektóre z przeżytych przez niego zdarzeń. (Paris 1924).

[21] Гуль Р.: я унес Россию. Апология эмиграции. Россия в Германии. New York 1984. I. s.193-196.

[22] Chodzi między innymi o generałów Kryłowa, Monkiewicza i Schteifona; W 1938 roku wyszła na jaw kolaboracja generała Skoblina, który wraz ze swoją żoną, śpiewaczką Plewicką, współpacował z GPU osiągając korzyści finansowe. Przy pomocy S.N. Tretjakowa (agenta GPU, według Płatonowa również masona) czekiści założyli sieć podsłuchów w sztabie РОВС i innych organizacji o charakterze patriotycznym. W ten sposób czekistom udało się zniweczyć kilkanaście akcji sabotażowych i terrorystycznych na terytorium ZSRR, planowanych i kierowanych przez zainteresowane koła emigracji rosyjskiej we Francji i w Niemczech. W 1932 roku agenci GPU przygotowują chorego psychicznie emigranta Gorgułowa do zabójstwa prezydenta Francji Dumiera; podczas aresztowania przy Gorgułowie znaleziono między innymi materiały kilku rosyjskich oragnizacji emigracyjnych. Sprawa ta wywołała nie tylko panikę wśród emigracji, lecz doprowadziła także do zaostrzenia się stosunków tejże z rządem i społecznością francuską i europejską.