A.R.Mochola -
Uchodźcy i emigranci - Ruská pomocná akce
Emigracja – pojęcie i jego zasadność
Emigracja jest zjawiskiem znanym chyba każdemu. Na
swój sposób jest ona dziś znakiem sytuacji człowieka i kultury w
wieku dwudziestym. Stała się ona nieodłącznym elementem kultury
znacznej części narodów europejskich, nie mniej istotną rolę odgrywa
też w kulturach ameryki łacińskiej, coraz częściej głos jej słyszany
jest w państwach i kulturach azjatyckich. Nic zatem dziwnego, iż
wielu naukowców oraz organizacji i instytucji naukowych skupiło
swoją uwagę na tym elemencie kultur własnych i obcych. Upadek
systemów totalitarnych we wschodniej i centralnej Europie
doprowadził do swoistego wybuchu w tym zakresie badań. Brak
ograniczeń pozanaukowych umożliwił nie tylko przyśpieszenie prac
badawczych, lecz także stworzył doskonałą okazję do wymiany
informacji pomiędzy hermetycznie oddzielonymi niegdyś środowiskami i
ośrodkami naukowymi na całym świecie. Dzięki temu możemy dziś mówić
zarówno o pogłębieniu naszej wiedzy na temat różnych aspektów
zjawiska emigracji, jak również o cennych odkryciach naukowych –
historycznych, literackich i innych –, bez których dalsze prace nie
mogłyby posunąć się do przodu. Mówiąc o odkryciach należy także
wziąć pod uwagę istnienie pewnej liczby pseudo-odkryć; te jednak są
nieodłącznym elementem każdego przełomu.
Metodologiczne podstawy opracowania historii
emigracji rosyjskiej w Czechosłowacji okresu międzywojennego zostały
– jak się zdaje – opracowane w sposób umożliwiający nie tylko
rozpatrywanie poszczególnych aspektów fenomenu w ramach jednego
dyskursu naukowego, lecz także umożliwiający przejęcie
metodologicznych osiągnięć czeskich, rosyjskich i amerykańskich
naukowców do badań prowadzonych w Polsce w różnych ośrodkach
akademickich i naukowych. Z drugiej zaś strony (i to moim zdaniem
należy podkreślić), osiągnięcia o których mowa uniemożliwiają
pojawienie się szeregu pomyłek w analizie problemu. Nie chodzi tu
bynajmniej o stworzenie jakiegoś obowiązującego wszystkich naukowców
szablonu, który w sposób jedynie słuszny i pewny pozwoli na opisanie
historii emigracji, lecz raczej o stworzenie podłoża do dyskusji
naukowców reprezentujących różne punkty widzenia i metody badawcze.
W tym celu, jako nie pozbawione sensu wydaje mi się zarysowanie
podstawowych moim zdaniem problemów, jakie czekają na badaczy w polu
naszych zainteresowań.
Przede wszystkim należy zdać sobie sprawę kim są
emigranci rosyjscy w Europie i – co zrozumiałe – w Czechosłowacji
oraz w Polsce. Wbrew pozorom problem ten nie jest aż nadto
oczywisty. Sam termin emigracja rozumieć należy moim zdaniem
dwojako: po pierwsze jest to każde dobrowolne lub wymuszone
opuszczenie ojczyzny z przyczyn politycznych, ekonomicznych i
innych; po drugie poprzez emigrację rozumieć należy także
długotrwałe przebywanie poza granicami ziemi ojczystej w rezultacie
takiego opuszczenia. Jak słusznie zauważa G.J. Tarle 1,
w świadomości rosyjskiej jednym z nieodłącznych znaków emigracji
jest konflikt jednostki i państwa. Chodzi tu zarówno o konflikt
polityczny, narodowy, religijny, ekonomiczny, etniczny, jak również
(!) konflikt o podłożu etycznym. Nic dziwnego zatem, iż w wielu
radzieckich źródłach (mam tu na myśli wszystkie możliwe źródła od
artykułów prasowych i encyklopedii po wystąpienia przywódców
politycznych ZSRR) wyraźnie widoczny jest negatywny stosunek i
nacechowanie słów emigracja, emigranci (oraz pochodnych).
Łatwo zauważyć, iż poza powyższą definicją pojęcia
emigracja znalazła się olbrzymia grupa obywateli dawnego Imperium
Rosyjskiego, którzy również znaleźli się poza granicami swojej
ojczyzny (i to z wielokrotnie z tych samych powodów). Chodzi tu
przede wszystkim o sytuację będącą udziałem rosyjskiej diaspory w
części nowopowstałych państw europejskich, a mianowicie: dziesiątki
tysięcy jeńców wojennych, grupy internowanych oraz dobrowolnych i
przymusowych (w sensie: uprowadzonych) uchodźców z terenów walk
prowadzonych podczas I wojny światowej, wojny domowej w Rosji,
kampanii kijowskiej, wreszcie wojny polsko-bolszewickiej. Część z
nich, zazwyczaj w wyniku sprzyjającej sytuacji politycznej w nowych
tworach państwowych, stała się emigrantami.
Osobnym zjawiskiem jest fakt przemieszczenia granic
po I wojnie światowej, a także po lokalnych konfliktach zbrojnych w
latach późniejszych (np.: wojna polsko-bolszewicka), w wyniku czego,
poza granicami Rosji (już sowieckiej) znalazła się olbrzymia liczba
ludności, w tym ludności stricte rosyjskiej. Na skutek utworzenia
nowych organizmów państwowych (np. Czechosłowacji, w granicach
której znalazła się Ruś Zakarpacka, niepodległego państwa polskiego,
państw bałtyckich i Finlandii) stali się oni prędzej czy później
obywatelami tych państw i w tym konkretnym przypadku nie można
zaliczać wyżej wymienionych do emigracji i nazywać ich emigrantami.
[1]
Тарле, Г.Я.: История российского зарубежья: Некоторые понятия и
основные этапы [in:] Проблемы изучения истории российского
зарубежья. Сборник статей, Москва, РАН 1993, s. 14 i następne. Patrz
też: Tenże, История российского зарубежья: термины, принципы
периодизации [in:] Культурное наследие российской эмиграции. ред.
Е.П.Челышев, Д.М.Шаховской кн.1, Москва, Наследие 1994, s. 16-24.
Поляков Ю.А.: Российское зарубежье: проблемы истории. [in:] Проблемы
изучения истории российского зарубежья, op. cit., s. 3-10.
top
|
