A.R.Mochola - Kierunki i organizacje polityczne emigracji rosyjskiej w ČSR

 Monarchiści 

Na uwagę zasługuje fakt, iż najbardziej liczną grupę polityczną stanowili przedstawiciele kierunków monarchistycznych, stanowiących według dostępnych dokumentów około czterdziestu procent społeczności rosyjskiej w Czechosłowacji ⁴. Monarchiści, choć przyjęło się ich określać jednym mianem stanowili dosyć różnorodną mieszankę frakcji, czy też raczej kół sympatyków, wśród których zasadniczą kością niezgody pozostawało pytanie o prawowitego następcę tronu rosyjskiego ⁵. Ten pierwotny podział kierunku monarchistycznego ewokował kolejny podział sympatii – samodzierżawie czy monarchia konstytucyjna, choć i ten nie wyczerpywał wszystkich różnic dzielących te środowiska. 

Monarchiści występowali rzecz jasna przeciwko bolszewikom i opowiadali się za polityczną i gospodarczą izolacją ZSRR. Wierzyli, iż przy pomocy Zachodu, na bazie rychłego, choć bliżej nieokreślonego konfliktu zbrojnego uda się pokonać reżim bolszewicki w Rosji i przywrócić prawowitą, carską władzę. W tym celu przygotowywano również własne oddziały wojskowe (np. w Jugosławii), które miały wziąć udział w wyzwoleniu Rosji spod panowania bolszewików ⁶. 

W Czechosłowacji monarchiści nie mogli cieszyć się zbyt wielką sympatią. Z jednej strony Czechosłowacja była młodą republiką i, jak pokazała to historia nie miała najlepszych doświadczeń z systemem monarchicznym, z drugiej zaś strony republikańska orientacja polityczna, rządząca w Czechosłowacji bliższa była ideałom demokracji amerykańskiej niż zachowawczej, a tym bardziej radykalnej prawicy, której reprezentantami chcąc nie chcąc stali się rosyjscy monarchiści. Warto w tym miejscu podkreślić, iż skrajnie monarchistyczno-absolutystyczne kierunki nie cieszyły się sympatią również w innych państwach Europy (może poza Berlinem i Belgradem, gdzie były najliczniej reprezentowane), zarówno dzięki swojej manierze oczerniania pozostałych środowisk emigracyjnych ⁷, oskarżanych o przyczynienie się do upadku monarchii, jak również znanym z historii pogromom inteligencji i Żydów. 

Wśród polityków czeskich w zasadzie jedynym sympatykiem monarchistów był przywódca Partii Narodowo-Demokratycznej (Národně demokratická strana, NDS) Karel Kramář, finansujący rosyjską agencję wydawniczą Russunion, inicjator tzw. Krymskiej Rady Pomocowej (1920, Krymský pomocný výbor). Jego dom był zawsze otwarty dla prominentów dawnej generalicji carskiej, duchowieństwa prawosławnego, rosyjskiej arystokracji oraz przedstawicieli przemysłu. Kramář niewątpliwie zasługiwał na miano przyjaciela carskiej Rosji. 

Największą część politycznie czynnych politycznie monarchistów tworzyli byli oficerowie i żołnierze armii gen. Wrangla, którzy przybyli do Czechosłowacji w ramach RPA lub – młodsza generacja – jako studenci. Pierwszą organizacją polityczną działającą pod przykrywką organizacji młodzieżowej było Stowarzyszenie Gallipolijskie (Галлиполийское общество), założone jeszcze w Konstantynopolu w 1921 roku. Organizacja ta funkcjonowała od roku 1924 jako oddział Rosyjskiego Związku Wszechwojskowego (Русский общевоинский союз, ROVS) z siedzibą w Paryżu – organizacji przygotowującej zbrojną interwencję w bolszewickiej Rosji – któremu przewodniczyli kolejno generałowie Wrangel, Kutiepow i Miller. 

Stowarzyszenie Gallipolijskie zrzeszało w czasie swojego istnienia do kilkuset młodych studentów rosyjskich (ok. 400). Siedziba Stowarzyszenia znajdowała się oczywiście w Pradze, filie działały ponadto także w innych miastach Czechosłowacji – Bratysławie, Plzeniu, Brnie, Koszycach i Ostrawie. Jego przewodniczącymi byli generał Charżewski (w latach 1921-1932) oraz generał Chodorowicz (do roku 1934). Stowarzyszenie rozwiązano formalnie w roku 1934, lecz wkrótce rozpoczęło ono działalność pod nazwą Związek Gallipolijski (Галлиполийский союз), który przetrwał pod tą nazwą do 1945 roku. W kontekście sporu o następcę tronu rosyjskiego oganizacja ta opowiadała się oczywiścia za kandydaturą Nikołaja Nikołajewicza ⁸.

[4] Dane procentowe podane zostały wg: Magerovskij, L.F.: Ruská emigrace. [in:] Ročenka Českosloveské republiky, Praha 1928, s. 235-268. Oprócz wspomnianych 40% monarchistów, w Czechosłowacji znalazło się 11% socjalistów, 10% demokratów. Pozostali nie deklarowali żadnej przynależności czy też sympatii politycznych. 

[5] Chodzi o znany spór zwolenników Nikołaja Nikołajewicza Romanowa (stryja Nikołaja II) ze zwolennikami Kiriłła Władymirowicza Romanowa (bratanka NII). Programowo pierwszy był uosobieniem przedrewolucyjnej monarchii absolutycznej i zwolennikiem militarnej akcji, mającej na celu wyzwolenie Rosji spod rządów bolszewików. Drugi odrzucał interwencję zbrojną i był raczej zainteresowany wyłącznie przejęciem władzy w swoje ręce, zaś jego program polityczny znajdował się w zasadzie cały czas w fazie budowy. 

[6] Por.: Даватц В., Львов Н.: Русская армия на чужбине. New York 1985. Patrz także: Писарев, И.Г.: Российская эмиграция в Югославии. [in:] Новая и новейшая история, 1991, Nо. 1, s. 151-161. 

[7] Chodzi mi tu głównie o operowanie różnego rodzaju obelgami (właściwie charakterystycznymi dla wszelkich ultra-prawicowych ugrupowań różnej proweniencji) pod adresem swoich przeciwników ideologicznych [Masoński spisek]. 

[8] Wśród emigracyjnych środowisk w Czechosłowacji kandydaturę N.N. Romanowa poparli również profesorowie Rosyjskiego Wydziału Prawnego oraz kilka mniejszych sympatyzujących organizacji i związków. Patrz: Veber, V. (ed.): Ruská a ukrajinská emigrace v ČSR v letech 1918-1945, Praha: SDVE/ÚSD FF UK 1996, s. 66-67 oraz prace wymienione w przypisie pierwszym.

top