A.R.Mochola - Kierunki i organizacje polityczne emigracji rosyjskiej w CSR

 Narodowcy – Nacjonaliści – Faszyści 

Największą popularność ruch młodorusów zdobył sobie w pierwszej połowie lat trzydziestych. Młodorusi odrzucali zarówno system bolszewicki w znanej nam postaci, jak też i carską Rosję, którą często usiłowano zeswatać z bolszewizmem. Celem młodorusów była obywatelska monarchia pracujących z imperatorem Cyrylem na czele. Tak więc, jak głosiła Младорусскaя Искрa (No. 2, 1933), nowa monarchia miała być monarchią robotników, w realizacji której weźmie udział nowy człowiek rosyjski, ten, żyjący w ZSRR i ten wychowany w emigracji. W lutym 1932 roku odbył się w Pradze pierwszy zjazd młodorusów z Czechosłowacji. Nie trudno nie zauważyć, iż tego typu program polityczny nie mógł rokować żadnych szans powodzenia. Wielu sympatyków ruchu zdecydowało się pod koniec lat trzydziestych na współpracę z hitlerowcami. 

Prawicowe orientacje wśród emigracji rosyjskiej wzmocnione dodatkowo hasłami faszystowskimi doprowadziły już pod koniec lat dwudziestych do powstania Narodowego Związku Młodzieży Rosyjskiej (Народный Союз Русской Молодежи, NSRM), przemianowanego następnie (1936) w Narodowy Związek Pracy (Народный трудовой cоюз, NTS). Związek propagował wszechrosyjski nacjonalizm i – początkowo - walkę z reżimem bolszewickim wyłącznie przy pomocy własnych sił narodowych. Podobnie jak młodorusi, członkowie NSRM aktywnie współpracowali z wieloma instytucjami Trzeciej Rzeszy, część z nich weszła w roku 1945 w skład oddziałów generała A.A. Własowa ²¹. 

Na początku lat trzydziestych doszło do nieudanej próby stworzenia jednolitej organizacji zrzeszających tzw. drugie pokolenie emigracji rosyjskiej, a więc ludzi, którzy nie zajmowali żadnych stanowisk politycznych i nie uczestniczyli w życiu społecznym carskiej Rosji. Uczestniczyli natomiast w pierwszej wojnie światowej i walce z bolszewikami, służąc – najczęściej – pod rozkazami generała Wrangla. Deklarowali oni, głównie na łamach tygodnika Второе Поколение tolerancję, solidarność oraz chęć wzajemnej współpracy z generacją ojców w wytworzeniu konstruktywnego programu politycznego. Próba ta napotkała jednak na trudności ze strony większości przywódców dotychczasowych organizacji młodzieży rosyjskiej (polemika na łamach pisma Единство w 1931 roku) oraz – z oczywistych względów – z przywódcami starych ugrupowań politycznych ²².

 Пораженцы 

Dojście do władzy Hitlera w 1933 roku, oraz wydarzenia lat 1936-1938 ożywiły podziały wewnątrz środowisk emigracji rosyjskiej. Aktualności nabrało pytanie, w jaki sposób ustosunkować się do potencjalnej agresjii Niemiec na ZSRR. W roku 1941 problem ten stał się elementem rzeczywistości. Po stronie obrońców ZSRR znaleźli się przede wszystkim ideolodzy i członkowie nieistniejącego już ruchu eurazyjskiego, młodorusi, Крестиянская Россия oraz większość organizacji kozackich. Uważali oni, iż Rosja, bolszewicka czy nie, nadal pozostaje Rosją. Ostrzegali również przed użyciem sił obcych w walce z bolszewizmem, co mogłoby doprowadzić do rozbicja jedności terytorialnej państwa. 

Obronę bolszewickiej Rosji potępiali niezłomnie tzw. porażeńcy (пораженцы) ²³. Byli oni gotowi walczyć przeciwko bolszewikom po stronie kogokolwiek – Niemiec, Japonii – nawet gdyby rezultatem tej walki stało się zniszczenie państwa rosyjskiego. Ideologia porażeńców spotkała się z największym oddźwiękiem przede wszystkim wśród członków NSRM/NTS, części młodorusów oraz monarchistów – głównie tzw. gallipolijczyków. W pierwszej połowie lat trzydziestych członkowie Narodowego Związku Pracy (NTS), zdradzającego germanofilskie sympatie, otrzymali nawet od Trzeciej Rzeszy pomoc finansową, co też przypieczętowało los tej partii. W 1936 roku NTS został zdelegalizowany przez władze Czechosłowacji. Nielegalnie wydawanym organem prasowym porażeńców w Czechosłowacji było pismo За новую Россию. W czasie okupacji niemieckiej członkowie NTS, mogli cieszyć się pewną – kontrolowaną oczywiście przez Niemców – swobodą. 

Ostatnie lata wojny, klęski Wehrmachtu i zwycięstwa armii radzieckiej, wkraczającej do państw Europy Środkowej, ożywiły z jednej strony nostalgię wśród emigrantów, jak również zaktywizowały najbardziej ugodowe stronnictwa polityczne emigracji. Z drugiej strony sytuacja polityczna uaktywniła również tę jej część, która – pomimo pewnej izolacji wewnątrz środowisk emigracyjnych – bezwarunkowo odrzucała jakikolwiek kompromis w walce z bolszewizmem. Strona niemiecka niejednokrotnie wykorzystywała je do celów propagandowych, kusząc złudną – jak się okazało – perspektywą dopuszczenia do sformowania regularnych oddziałów zbrojnych, które u boku armii niemieckiej miały wziąć udział w walkach z Armią Czerwoną. Osobą, która miała dowodzić tymi oddziałami był wzięty w 1942 roku do niewoli generał Andriej Własow. 

Jednak dopiero 16 września 1944 roku Hitler wydał zgodę na spotkanie Himmlera z internowanym w Berlinie Własowem, od dwóch lat domagającym się utworzenia regularnych oddziałów rosyjskich, które miały za zadanie obalenie na drodze zbrojnej reżimu stalinowskiego w ZSRR. Na spotkaniu tym Himmler zgodził się na utworzenie oficjalnej organizacji politycznej (Комитет Освобождения Народов России, KONR), opublikowanie manifestu politycznego oraz utworzenie rosyjskich dywizji pod dowództwem Własowa. Po tym spotkaniu rozpoczęły się prace przygotowawcze ²⁴. Datę opublikowania manifestu politycznego ustalono na 14 listopada 1944, miejscem tego aktu miała być Praga – ostatnie duże miasto słowiańskie, niezajęte jeszcze przez Armię Czerwoną. Ze strony niemieckiej w praskiej ceremonii udział wzięli protektor Czech i Moraw Frank oraz wysłannik Ribentroppa Lorenz. Pomimo słów popracia i oficjalnego uznania KONR, za rosyjską reprezentację polityczną zmierzającą do pokonania bolszewizmu, Niemcy nie śpieszyli się spełnić swoich obietnic, co dodatkowo spotęgowało narastające napięcia wśród Rosjan. Z obiecanych początkowo dziesięciu dywizji, Własow otrzymał niespełna dwie, słabo uzbrojone dywizje dopiero 28 stycznia 1945 roku, które podczas powstania praskiego, w uniformach Русской Освободительной Армии, wystąpiły przeciwko Niemcom i walczyły u boku powstańców ²⁵. 

Historia KONR, oraz tzw. Rosyjskiego Ruchu Wyzwoleńczego (Русского освободительного движения) kończy skrótowy przegląd najważniejszych kierunków i organizacji politycznych emigracji rosyjskiej w Czechosłowacji. Wielu politycznie aktywnych emigrantów, którzy nie zdążyli uciec przed nadchodzącą ze wschodu wolnością, przypieczętowało swój los śmiercią lub wieloletnią, katorżniczą pracą w stalinowskich obozach. Zaledwie nieliczna część z nich powróciła w latach pięćdziesiątych, by umrzeć w domu, w Pradze.

[21] Patrz: Andreyev(a), C.: Vlasov and the Russian Liberation Movement, Cambridge University Press 1987. Fischer, G.: Der Fall Wlassow. [in:] Der Monat, Berlin 1951; Tenże: Soviet Opposition to Stalin, Cambridge-Massachusetts 1952; Tenże (ed.): Russian Emigree Politics, New York 1951. Wladimirow, W.: Dokumente und Material des Komitees zur Befreiung der Völker Russlands, Berlin 1944. Patrz również bibliografię niniejszej pracy. 

[22] W Czechosłowacji ruch ten reprezentowali m.in.: W.W. Bystrow, M.S. Iljaszewicz i A.A. Wojewodin (Клуб второго поколения), wydający pismo Студенческие годы. 

[23] Termin ten nie dotyczy wyłącznie kierunku ideologicznego rosyjskiej emigracji. Koncepcja ta, czy też raczej postawa, kierująca początkowo głównie oficerami i żołnierzami Armii Czerwonej, by osłabiać ją w walce z niemieckim Wehrmachtem, pojawiła się już w 1941 roku i swoim zasięgiem stopniowo wykroczyła poza działalność stricte militarną, przeobrażając się w kierunek ideologiczno-polityczny. Patrz prace ujęte w przypisie dwudziestym pierwszym. 

[24] Na czele KONR stanęli A.A. Własow, G.N. Żylenkow, W.F. Małyszkin, F.I. Truchin, M.A. Meandrow (dwaj ostatni byli członkami NTS), W.I. Bojarski, W.I. Malcew, S.K. Buniaczenko. Szczegóły: Andreyev(a), C.: Vlasov and the Russian Liberation Movement, Cambridge University Press 1987. 

[25] Historia osądziła generała Andrieja Własowa podwójnie. Zginął w sposób tragiczny i nieludzki zarazem, jego nazwisko stało się synonimem zdrady i kolaboracji. Właściwie rzecz biorąc wszystkie te sądy powstały zanim ktokolwiek w sposób rzetelny poznał historię Własowa, historię jego oddziałów zbrojnych i ruchu politycznego, którym kierował. Dla Rosjan sytuacja ta, pomimo kilku publikacji, które rzuciły inne światło na mroczną historię rosyjskiego faszysty, pozostała właściwie bez zasadniczej zmiany. Dla Polaka, który słysząc nazwisko Własow, kojarzy je z rzeziami ludności polskiej dokonywanymi przez rosyjskich żołnierzy w niemieckich uniformach oraz z likwidacją powstania warszawskiego (choć oddziały, którymi Własow dowodził nigdy nie walczyły na ziemiach polskich) jest to karta nieznana. Zadanie to podejmie oddzielna, przygotowywana przeze mnie praca, która – jak sądzę – pozwoli na wyjaśnienie zawiłości historii i – przy odrobinie dobrej woli czytelników – zrozumienie postawy i działań tych, którzy chcąc walczyć z jednym tyranem, stali się niewolnikami drugiego.

top